Özet:
Bu makalede penetran travmalar ve bunun sonucunda travma cerrahisi ve bu durumu yaşayan hastalara yaklaşım konusunu inceleyeceğiz. Penetran vaka delici, kesici aletle yaralanma (ör. Bıçak ve silah yaralanmaları) türüdür. Penetran vaka hastalarda travmalarda yol açabilir. Travma ve türleri penetan travma yaklaşımlarının neler olduğu bu konuyla baş başa gelen cerrahlar için önemli bir durum
Anahtar Kelimeler: Travma, penetran travma, genel cerrahi, travma yaklaşımları
Giriş:
Travma kelime kökeni bakımından Yunanca’dır. Travma Yunanca terim olarak “yara” anlamına gelir. Eskiden travma sadece fiziki yaralanmalarda kullanılan bir terimken günümüzde travma hem fiziki hem de ruhsal yaralanmalara işaret eder. Cerrahi ana bilim dalının konusu olan travmalar fiziksel travmalardır. Travmaların en kötü yanı prematür ölümlere neden olmasıdır.
Travmanın tarihçesine baktığımızda tıbbın gelişimine çok büyük katkı sağladığını görebilirsiniz. (Özellikle savaşlar) Söz gelimi 1. Dünya savaşı esnasında Amerikalı cerrah George Jr’ın travmalardan yola çıkarak önerdiği intravenöz deniz suyu infüzyonu askerlere uygulamış daha sonra ise sivil hayatında da bu uygulamaya devam etmiştir.
Multipl travma, politravma, çoklu travma anlamına gelir. Yani kısacası vücudun en az iki bölgesinde yaralanma olduğuna işaret eder. Multipl travması olan hastaların hayati önemi haizdir, ağır yaralıdır. Bu hastaların ilgilenmesinde triyaj kuralına göre aciliyet durumu vardır. İvedilikle bakılmalı ve ilgilenilmelidir.
Kısa travma tiplerine gelirsek;
* Künt travma: En çok trafik kazalarında gerçekleşen travma çeşididir.
* Kompresyon: Ezilme travmasıdır.
* Yırtılma: Sabit olan veya olmayan organlar arasındadır. Örneğin torasik aorta-arkus aorta ve dalak böbrek pedikülü-organ
* Basınç: Taşıtla önden çarpışmalarda gerçekleşir. Diyafram, mesane, bağırsaklar ve akciğerlere zarar verir.
Trafik kazaları travmalarında ortaya çıkabilmesi muhtemel yaralanmalar:
1. Trafik Kazaları
a). Önden çarpma: Ya bacak ve kalça yaralanması ya da gövde ve kafa yaralanması ile sonuçlanır.
b) Yandan çarpma: (sarı ışık kazası). Omuz, klavikula kaburga kırıkları, akciğer yaralanması ve karın içi organ yaralanmalarına neden olabilir.
c) Arkadan çarpma: Boyunda hiperekstansiyon, boyun yaralanmasına neden olur. Koltuk üzerindeki kafalık bunu önler.
d) Takla atma: Özellikle emniyet kemeri bağlı değilse, kurban vücudunun birçok kısmını çarpabilir, daha da kötüsü arabanın dışına fırlayabilir.
2. Motosiklet, Bisiklet ve Moped Kazaları
a) Önden çarpma: baş, göğüs, karın ve pelvis kırıklarına neden olur.
b) Açılı ya da yandan çarpma: En çok bacak yaralanmalarına sonra da göğüs ve karın yaralanmalarına neden olur). Motosikletin üzerinden fırlama: Sürücü motosikleti çarpar ve üzerinden fırlar. Çarptığı kısımda yaralanma gelişir.
c) Motosikleti yatırma: Özellikle tecrübeli sürücüler bazan çarpışma kaçınılmaz olduğunda, çarpışmanın etkisini azaltmak amacıyla, motoru yatırırlar. Bu yerde sürüklenmeye ve sürtünmeye abrazyonlara neden olur. Koruyucu kıyafetler bunu önleyebilir.
Not: Kask kullanımı kafa yaralanmalarını azaltır ancak boyun yaralanmalarını etkilemez (ne azaltır ne de artırır).
3. Yaya Taşıt Kazası
Yaya-taşıt kazası sadece çarpılmadan ibaret değildir. Şu aşamaları içerir.
İlk darbe (Bacak yaralanmasına neden olur)
Arabaya yuvarlanma (Gövde yaralanmasına neden olur)
Yere düşme (çarpma) (Baş, boyun yaralanmalarına neden olur)
4. Penetran Travma: (delici kesici aletle yaralanma)
Düşük enerjili: Bıçak veya şiş yaralanmaları
Orta enerjili: Tabanca veya bazı tüfeklerle yaralanma
Yüksek enerjili: Askeri silahlar veya av tüfekleriyle yaralanma
5. Düşme travması
5.1 Yüksekten Düşme
a) Don Juan tipi kırık: (Ayak üstüne atlama). Topuk, ayak bileği, bacak, kalça kırıkları ve vertebralarda kompresyon kırığına neden olur.
5.2 Asansör düşmesi: Bir önceki yaralanma ile benzerdir.
5.3 Kafa üstü düşme: (intihar, sığ suya dalma). Kafa, yüz, beyin ve boyun yaralanmalarına neden olur.
Yüksekten düşme aşağıdaki mekanizmalarla yaralanmaya neden olur:
İlk darbe (Topuk ve ayak bileği kırığı buna örnektir)
Kompresyon yaralanması (Vertebra kırığı)
Deselerasyon yaralanması (Organ düşme yönünde sarkarak damarlarının kopmasına, ya da bağlı olduğu bölgelerden yırtılmasına neden olur. Örneğin, dalak, böbrek, karaciğer, ince bağırsak ve bunların damarlarının yırtılması).
6. Patlamaya bağlı travma ve yanıklar
-Patlama Yaralanması (Burst Injury)
-Patlamanın Primer Etkisi
-Sıcaklık ve erimiş maddeler, vücut yüzeyinde yanıklara neden olur
-Şok dalgaları, içi boş organları yaralar.
-Patlamanın Sekonder Etkisi
-Şarapnel parçaları, vücuda çarparak ya da delerek yaralar.
-Patlamanın Tersiyer Etkisi
-Düşme ya da çarpma. Şok dalgaları ile havalanan kurban, yere tekrar düştüğünde yine yaralanır
Travma Cerrahisi
Travma ameliyatı, tipik olarak akut bir ortamda yaralanmaları tedavi etmek için hem operasyon hem de operasyon olmadan tedavi edilebilen cerrahi bir uzmanlık alanıdır. Travma sonucu oluşan yaralanmalar, geçici ya da kalıcı olarak iş gücü kaybı, psikolojik ve diğer sorunları da meydana getirebilir. Travmalara bağlı oluşan hasarlar cerrahi tedaviler sayesinde iyileştirilmektedir. Meydana gelen sorunların önüne geçebilmek için mutlaka travma sonrası ilk müdahalenin ve tedavinin hızlıca yapılması gerekir. Özellikle uzuv kaybı ve kırık gibi yaralanmalarda hızlı müdahale hayat kurtarıcı hale gelir. Bunun yanı sıra kapalı kırıklar, eklem çevresi kırıkları, tendon yaralanmaları, kas ve yumuşak doku yaralanmaları yine hızlı müdahale ile tedavi edilebilirdir.
Travma Tedavisi ve Ortopedi Arasındaki Farklar
Travma Cerrahisi uygulamalarını Ortopedi tedavilerinden ayıran en büyük fark acil ve ani oluşan olaylarla ilgilenmesi olarak gösterilebilir. Travma Cerrahisi veya Travma Tedavisi kapsamında sadece fiziksel olaylardan kaynaklı hasarlar bulunmaz. Travmatik gelişen psikolojik hasarların iyileştirilmesi sırasında da Travma Cerrahisine başvurulur. İnsanlarda anlık oluşabilen korku, endişe, tedirginlik gibi durumlarda dahi Travma Cerrahisi ilk tedavi seçeneği olmaktadır.
Dünyada tüm yaş gruplarında en önemli ölüm nedeni ateroskleroz ve kanser iken 1-44 yaş arasında önde gelen ölüm nedeni travmalardır. Travmalar hem önemli bir sağlık sorunu hem de işgücü kaybına da neden olan ciddi bir problemdir (1-3). Amerika Birleşik Devletleri’nde travmalarla 60 milyon yaralanma meydana gelmekte ve bunların da yaklaşık %60’ı acil servislere başvurmaktadır (1). Penetran travmalar, dünyanın pek çok ülkesinde yüksek mortalite ve morbidite nedenidir (4). Etkenin özelliğine bağlı olarak; kesici, delici, kesici ve delici veya ateşli silah yaralanmaları (ASY) olarak karşımıza çıkarlar. Ateşli silah yaralanmaları delici kesici alet yaralanmalarına (DKAY) göre üçte bir oranında görülmekle beraber mortalitesi daha yüksektir. Delici kesici alet yaralanmalarında karın içi organların yaralanma olasılığı %30-60 oranında değişmektedir (5-7). Bu çalışmanın amacı acil servisimize başvuran penetran travma hastalarını inceleyerek başvuru özelliklerini saptamak ve ülkemiz travma verilerine katkı sunarak, acil servislerde önemli bir problem olan penetran travmalara genel bakışı tekrar gözden geçirmektedir.
Glasgow koma skoru puanı azaldıkça hastaların ölme riski artarken, ISS puanı arttıkça da hastaların ölüm oranları artmaktadır. Dolayısıyla GKS ve ISS puanları hastaların prognoza ve mortalitesini öngörme açısından bir parametre olarak pratikte kullanılabilmektedir.
Sonuç olarak penetran travmalar yüksek yatış oranları, özellikle genç erişkin hastalarda görülmesi açısından önemlidir. Ülkemizde penetran travmaların epidemiyolojisi ile ilgili olarak yeterince veri bulunmamaktadır. Bu çalışmanın, ülkemiz penetran travma epidemiyolojik verilerine katkı yapması açısından önemli olduğuna inanıyoruz.
Hekimin Unvanı Adı ve Soyadı
Asistan Doktor Christopher Clark
National Provider Identifier (NPI): 12155098
